هر نوع موادي كه جهت تقويت خاك و بالا بردن حاصلخيزي آن كه چه از نظر كيفي و چه از نظر كمي باعث افزايش عملكرد محصول مي شود كود گفته مي شود.

کودها به طور كلي به سه دسته تقسیم می شوند كه عبارتند از کودهای شیمیایی ، کود آلی و کود بیولوژیک.

کودهای شیمیایی: تولید این نوع کودها، در کشاورزی و ازدیاد تولید محصولات زراعی انقلابی را به وجود آورد. طی مرور زمان تولید این کودها رو به فزونی گذاشته و از آنجا که علاوه بر این که این کود ها باعث ازدیاد محصول می‌گردد باید این را هم در نظر داشت که، این کودها صدمات زیادی را به خاک، موجودات زنده و اکوسیستم وارد می‌نمایند.ترکیب شیمیایی و درصد خلوص کودهای مختلف حاوی یک عنصر، بسیار متفاوتند. این تفاوتها بر مورد مصرف، نحوه پخش، زمان کوددهی و اثر بخشی کودها تاثیر بسیار مهمی دارند. بنابراین شناخت کافی از انواع کودهای شیمیائی قبل از انتخاب و یا مصرف آنها ضرورت دارد.کودهای شيميايي به دو دسته كه برخي جزء عناصر پر مصرف گياه يا ماکرو المنت و برخي نيز جز عناصر کم مصرف گياه ( ميکرو المنت ) ميباشد تقسيم مي شود.

عناصر پر مصرف (ماکرو) شامل: ازت - فسفر - پتاس - کلسيم -  منيزيم

عناصر کم مصرف (ميکرو) شامل : آهن - روي - منگنز - مس - بور

كود هاي شيميايي بر اساس نوع عنصر تقسیم بندی می کنند. به عنوان مثال کودهای ازتی، فسفری و پتاسیمی دارای یک یا دو عنصر هستند .اگر یک کود همه عناصر را با هم و به نسبت متناسب داشته باشد اصطلاحاً کود کامل نامیده می شود.

خواص کودهای شیمیایی ازته

یکی از کودهای مصرفی، کود اوره است. کود اوره که به کود شکری نیز معروف است در سطح جهان از پر مصرف ترین و ارزان ترین کودهای شیمیایی ازتی است. کود اوره ٤٦ درصد ازت دارد و حلالیتش در آب خیلی خوب است و به همین دلیل در خاک برای تهیه محلول های کودی و محلول پاشی بر روی گیاه مورد استفاده قرار می گیرد.در محلول پاشی روی گیاه ممکن است که کود اوره دارای مقداری ماده سمی بیوره باشد که این ماده نباید از یک مقدار مشخص بیشتر باشد.مشکلی که در ارتباط با کود اوره وجود دارد این است که به دلیل حلالیت زیادش شستشویش در خاک خیلی زیاد است. یعنی اگر آب آبیاری یا بارندگی زیاد و خاک شنی باشد به راحتی این کود در خاک شسته می شود.

کود مهم دیگر، کود سولفات آمونیوم است. این کود ٢١ درصد ازت و ٢٤ درصد گوگرد دارد و اسیدزا بوده و بهترین کود برای شرایط خاک های ایران است. کود سولفات آمونیوم به دلیل پائین بودن درصد ازت آن نسبتاً گران است. کود نیترات آمونیوم از کودهای مهم دیگر است که از ترکیب آمونیاک و اسید نیتریک تولید می شود.

ویژگی این کود آن است که دارای هر دو نوع منبع ازتی گیاه یعنی نیترات و آمونیوم است. و یکی از معایبش آن است که به راحتی رطوبت هوا را جذب می کند و دانه های کود بهم چسبیده و تشکیل کلوخه می دهند و دیگر آنکه اشتعال زا است. یعنی اگر ضربه یا فشاری به کود وارد شود آتش می گیرد و مشکل آتش سوزی به وجود می آید.

یکی دیگر از کودهای ازتی مشهور و معروف کود اوره با پوشش گوگردی است. حلالیت کود اوره بالاست و امکان شستشویش زیاد بوده و دانه های کود اوره بر روی آن یک پوشش گوگردی ایجاد می کنند. به این کود اصطلاحاً کند حل می گویند. یعنی کود SU به تدریج ازت خود را آزاد می کند و شستشو و تلفات کود خیلی کمتر بوده و از این نظر می تواند کود مناسبی باشد ولی نسبت به کود اوره معمولی گران است و برای گیاهان زینتی و برای شرایطی که امکان آب شویی زیاد بوده یا  محصولاتی که از نظر اقتصادی با صرفه است می تواند کود مناسب و مفیدی باشد.

کود آلی ارگانیک: هر ماده آلی که بوسیله میکروبها قابل تجزیه باشد می تواند بعنوان کود آلی به کار رود. اما کودهای آلی مختلف از نظر کیفیت و دوام در خاک و قیمت بسیار متفاوتند. توجه گردد که تامین مواد غذایی گیاه از طریق اضافه کردن مواد آلی به خاک گران تمام می شود. ارزش اصلی کودهای آلی به علت تغییرات فیزیکی است که در خاک ایجاد می کنند. کودهای آلی را می توان به سه گروه کودهای حیوانی، کود سبز و کمپوست تقسیم نمود.

كود سبز:کود سبز شامل گیاهی است که آنرا قبل از کاشت محصول اصلی کشت کرده و بعد از مقداری رشد سبزینه ای آنرا به زمین بر می گردانند بدون اینکه از این گیاه محصولی برداشت کنند این گیاه می تواند شامل هر گیاهی باشد غیر از آنهایی که بخشهای خشوی دارند یا اثر آللوپاتی بر روی گیاه محصول دار بعدی می گذارند . در اصل کود سبز یک تناوب است که محصول ندارد و برای بهبود باروری و حاصلخیزی خاک و در صورت لگوم بودن تامین کل یا بخشی از ازت مورد استفاده محصول بعدی استفاده میشود به طوری که از نظر رطوبت با محصول اصلی در رقابت نباشد .کود سبز عملاً مواد غذایی به خاک اضافه نمی کند، بلکه آن چه را که طی رشد خود از خاک جذب کرده و در خود ذخیره نموده است به خاک بر می گرداند اما در صورتی که از گیاهان تیره بقولات بعنوان کود سبز استفاده شود تمام ازت تثبیت شده را به خاک بر می گرداند. از طرف دیگر کود سبز با جذب و ذخیره مواد غذایی در خود از شسته شدن آنها جلوگیری می نماید.

کمپوست: كودي است كه از بازيافت مواد ارگانيك (مواد زائدي كه ازگياهان و حيوانات برجاي مي‌مانند) به دست مي‌آيد. از كمپوست (Compost) در باغباني و كشاورزي به عنوان تقويت‌كننده خاك استفاده مي‌شود. كمپوست يكي از بهترين كودهاي گياهي و تقويت‌كننده‌هاي طبيعي خاك است و مي‌تواند جايگزين خوبي براي كودهاي تجاري شود. مهمترين حسن اين كود، ارزان بودن آن است. استفاده از كمپوست ساختار خاك را ارتقا مي‌دهد، محتواي خاك را تقويت مي‌كنند و سبب مي‌شود خاك مدت زمان بيشتري بتواند آب را در خود نگه دارد. كمپوست قدرت باروري خاك را افزايش مي‌دهد و كمك مي‌كنند ريشه‌هاي سالم در گياه رشد كند. مواد ارگانيك موجود در كمپوست در حقيقت مواد غذايي ميكروارگانيسم‌هايي هستند كه خاك را در وضعيتي سالم و متعادل نگه مي‌دارند. نيتروژن، پتاسيم و فسفر موادي هستند كه در نتيجه تغذيه ميكروارگانيسم‌ها از مواد آلي توليد مي‌شوند و در نتيجه تنها تعداد اندكي از مواد مغذي مي‌ماند كه بايد به خاك افزوده شود. با طي زمان كافي تمام زباله‌هاي ارگانيك در طبيعت به كمپوست تبديل مي‌شوند. البته همه زباله‌ها براي توليد كمپوست در خانه مناسب نيستند. در اغلب سيستم‌هاي توليد كمپوست كه در خانه‌ها به كار مي‌روند، سيستم به دماي مناسب براي كشتن عوامل بيماري‌زا نمي‌رسد، در نتيجه بايد در نوع مواد اوليه‌اي كه براي توليد كمپوست به كار مي‌رود دقت كرد.

كود بيولوژيك:کود های بیولوژیک داراي باکتری و قارچ های مفیدی می باشند که برای اهداف خاصی استفاده می شوند.از این موارد می توان به تثبیت ازت – رها سازی یون  فسفات، آهن ،پتاسیم و.. از ترکیبات نامحلول انها اشاره نمود.این با کتریها معمولا در اطراف ریشه گیاه استقرار یافته و به گیاه در جذب عناصرغذایی کمک می نماید.این گونه کودها منشاء طبیعی دارند و معمولا از خاک گرفته می شوند.کود های بیولوژیک دیگر الودگی کود های شیمیایی را ندارد و باعث کاهش الودگی کود های شیمیایی هم می شود این کودها باعث بهبود ساختمان خاک ،افزایش محصول و کاهش بیماریها می شوند.شرکت های مختلفی در این زمینه فعالیت دارند و از مشهورترین این شرکتها در ایران می توان به زیست فناور سبز اشاره نمود و از محصولات انها می توان به کود زیستی فسفاته بارور 2 اشاره نمود. موسسه فن اوری زیستی اسیا هم در این زمینه فعالیت گسترده ای دارداین موسسه همچنین در تولید حشره کش های بیولوژیک فعالیت دارد از کود های بیولژیک این موسسه می توان به کود بیولوژیک ازتو باکتر(نیتروکسن– ازتو باکتر مایع) ،بیووم پلاس(حل کننده فسفات)،ریزو چک پی،بیووم ، سوپر نیترو و...و از حشره کش های بیولوژیک بی تورین رانام برد. قارچ کش بیو لوژیک بیوسوبتیل نیز از این موارد می باشد.

كود حيواني:کود حیوانی در حقیقت از فضولات حیوانات تهیه می‌شود که بیشتر از کود گوسفند و گاو و اسب و یا مرغ تشکیل می‌شود . کود حیوانی به علت دارا بودن حجم وسیعی از مود آلی و غذایی باقی مانده که برای غنای خاک بسیار مفید می‌باشد در طول تاریخ همواره مورد توجه کشاورزان بوده است .کود انسانی نیز در رده کودهای حیوانی به حساب می‌آید. در بعضی کشورها از جمله ایران از مدفوع انسانی به عنوان کود در مزارع کشاورزی استفاده می‌شود.

كاربرد:

كود اسبي: اسب مقدار زيادي علف هرز مي خورد و غذاي خود را نرم و پودر نمي كند و در نتيجه تعداد از بذور علف هرز سالم از دستگاه گوارش آن عبور مي كنند و به همين علت كود اسبي بذر علف هرز زيادي دارد. براي گياهان اسيد دوست كود اسبي مناسب مي باشد. كود اسبي نسبت به كودهاي گاوي و مرغي درصد ازت بيشتري دارد. سرعت قابليت استفاده عناصر غذايي كود اسبی متوسط مي باشد. كود اسبي براي گياهان گلدار ، سبزي و صيفي و گياهان ريشه اي و غده اي مناسب ترين كود مي باشد.

كود گاوي:گاو مقدار زيادي علف مي خورد و آنها را خوب جويده وخرد مي كند و سيستم گوارش گاو كارايي بيشتر در هضم غذا دارد و در نتيجه كود گاوي تعداد بذر علف هرز كمتري دارد. آزاد سازي عناصر غذايي از كود گاوي تا ميزان 50 درصد ممكن است بيش از 18 هفته طول بكشد.

شرايط مصرف كودهاي حيواني :كودهاي حيواني بلافاصله بعد از مصرف با خاك مخلوط كنيد تا از هدر رفتن ازت آن جلوگيري بعمل آيد.
نزديك به زمان كاشت گياه زراعي از كودهاي حيواني به مقدار كمتر استفاده كنيد در صورت مصرف زياد كود حيواني نزديك به زمان كاشت مشكلات تاخير در كاشت بدليل ايجاد شرايط بسيار مرطوب هم چنين پس از كاشت نيز بعلت آزاد سازي آمونياك مي تواند موجب گياه سوزي در بذور و رشد گياهچه شود.

كود مرغي: كود مرغ مخلوطي از كود مرغي خام و مواد بستر نظير خاك اره ، خرده چوب و پوسته برنج مي باشد.

 كود سبز:کود سبز شامل گیاهی است که آنرا قبل از کاشت محصول اصلی کشت کرده و بعد از مقداری رشد سبزینه ای آنرا به زمین بر می گردانند بدون اینکه از این گیاه محصولی برداشت کنند این گیاه می تواند شامل هر گیاهی باشد غیر از آنهایی که بخشهای خشوی دارند یا اثر آللوپاتی بر روی گیاه محصول دار بعدی می گذارند . در اصل کود سبز یک تناوب است که محصول ندارد و برای بهبود باروری و حاصلخیزی خاک و در صورت لگوم بودن تامین کل یا بخشی از ازت مورد استفاده محصول بعدی استفاده میشود به طوری که از نظر رطوبت با محصول اصلی در رقابت نباشد . کود سبز عملاً مواد غذایی به خاک اضافه نمی کند، بلکه آن چه را که طی رشد خود از خاک جذب کرده و در خود ذخیره نموده است به خاک بر می گرداند اما در صورتی که از گیاهان تیره بقولات بعنوان کود سبز استفاده شود تمام ازت تثبیت شده را به خاک بر می گرداند. از طرف دیگر کود سبز با جذب و ذخیره مواد غذایی در خود از شسته شدن آنها جلوگیری می نماید.